Marksizmin Bilimselliği Nereden Geliyor: Doğa mı, Tarih mi?
Can Soyer
Marksizm ile doğa bilimleri arasındaki ilişkiler, özel bir sorgulamayı gerektirmeyecek denli doğal sayılmış, giderek marksizmin doğa bilimlerini, doğa bilimlerinin de marksizmi kanıtladığı biçiminde bir algının, marksizm-bilim ilişkisini açıklayabilecek yeterliliğe sahip olduğu varsayılmıştır. Marksizmin “bilimsel” bir sistem olması, savunduğu siyasal programın “bilimsel sosyalizm” olarak adlandırılması, hatta “doğanın diyalektiğin denek taşı” olması gibi nedenlerle de, söz ettiğimiz yerleşik kabul güçlenmiştir.
Oysa, marksizmin doğa bilimleri ile ilişkisi ve hatta uyumluluğu ile bir kuramsal sistem olarak marksizmin bilimselliği farklı kulvarlara ve açıklama alanlarına ait sorunsallardır. Diğer bir deyişle, marksizmin bilimselliği, bir bilim dalının ya da disiplinin kendi alanındaki bulgularına uygunluğundan değil, kendi iç örgüsü ve yöntemsel özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Bu anlamda, marksizmin bilimsel yöntemi ve niteliği, karşılıklı bir beslenme ve alışveriş kaçınılmaz olsa da, asıl olarak ve öncelikle kendi sistemsel ve kuramsal yapısından doğmaktadır.
Bu bilimsel karakteriyle marksizm, esasında doğa bilimlerinin açıklamalarıyla ve bulgularıyla zenginleşen, yeni mevziler kazanan ve dolayısıyla gelişebilmek için doğa bilimlerinin “otoritesinden” izin almak zorunda olan bir “bağımlı” bilgi dalı olmadığı gibi, marksizmin açıklayıcılığı ve tutarlılığı da doğa bilimlerinin kanıtlarıyla birebir örtüşmeye muhtaç değildir. Çünkü marksizm, doğa bilimlerinin de bir parçası olduğu, tarih’i açıklayan, kendisi bilim olmayan, ama bilimsel bir yöntemdir. Bu nedenlerle, marksizm ile bilim arasındaki ilişkiye dair sorgulama ve düşünme çabaları iki ayrı düzlemde yürütülmelidir: biri doğa bilimlerinin açıklamaları ve bulguları ile bir siyasal/kuramsal pratik olarak marksizmin nasıl ilişkilendirilebileceği; diğeri ise, marksizme bilimsel karakterini ve niteliğini kazandıran yöntemsel ilkelerin geliştirilip güçlendirilmesi.
Bu çalışmada, yukarıda işaret edilen temalar izlenerek, marksizme bilimsel karakterini ve niteliğini veren yöntemsel ilkeler açıklanmaya çalışılacak ve bu yolla da marksizmin yöneldiği tarih alanı ile doğa bilimleri arasındaki ilişkiler hakkında çeşitli önermeler dile getirilecektir.
