Jacques Lucien Monod: Moleküler Biyoloji Diyalektik Materyalizme Karşı
Gökhan Akbay
ODTÜ, Felsefe Bölümü
Gökhan Akbay
ODTÜ, Felsefe Bölümü
Jacques Monod, François Jacob ve Andre Lwoff ile birlikte moleküler biyolojinin kuruluşuna büyük katkılar yapan bilimcilerden biridir. Bakterilerde genetik regülasyonu açıklayan operon modelinde, mesajcı RNA'nın keşfinde ve protein işlevinin düzenlenmesini açıklayan allosteri modelinde imzası vardır.
Monod, tıpkı diğer Fransız bilimciler gibi nazi işgali sırasında Fransız Komünist Partisi öncülüğündeki direniş hareketinde yer almıştır. FKP’nin direniş örgütü olan Francs-Tireurs içinde komutanlık görevi bile üstlenmiştir. Savaş sonrasında birçok diğer bilimci gibi Lysenko vakasından ötürü partiden ayrılmıştır. Monod’u FKP’den ayrılan diğer bilimcilerden ayıran yönü, marksizmden kopuşunu teorik olarak gerekçelendirme arayışına girmesidir. Bir röportajında, Lysenko vakasında suçu Stalin'e yıkmaya çalışanları eleştirirken, sorunun köklerinin Rousseau'ya kadar dayandırılabileceğini iddia etmiştir.
Monod’un diyalektik materyalizm eleştirisinin en gelişkin hali Rastlantı ve Zorunluluk kitabında ortaya çıkar. Bu kitapta Monod, marksizmin gerçekliği doğrudan yansıtmaya dayanan bir epistemolojisi olduğunu, nesnel doğa ile öznel değerleri birbirine karıştırdığını, teleolojik (kendi deyimiyle animist) bir anlayışı olduğunu ve bu yüzden doğa bilimlerinin objektiflik postülasıyla çelişki içinde olduğunu söyler. Marksist bilimcilerden ve Engels’ten yaptığı alıntılarla diyalektik materyalizmin doğa bilimlerine uydurulmaya çalışılmasının nasıl hatalara yol açacağını göstermeye çalışır.
Diyalektik materyalizmin bu yanlış kavranışında Monod’un Descartes’çı önyargıları kadar marksizmin vülgerleştirilmesinin de payı vardır. Marksizmde inceleme nesnesinden bağımsız bir yöntem olduğu fikri, diyalektik materyalizmin soyut birkaç kanunla her somut soruna çözüm bulabilecek bir algoritma olduğu görüşü, bazı basit şemaların, hakkında detaylı bilgiye sahip olmadığımız nesnelere (Engels’in tohum örneği gibi) uygulanmasının diyalektik yöntem olarak algılanmasına yol açmıştır. Diyalektik materyalizm somutun iç bağlantılarının, yani fenomeni ortaya çıkaran kuvvetlerin ve bunların bağlantılarının ortaya çıkarılmasıdır. Bunun için de inceleme nesnesi hakkında detaylı bilgi şarttır. Aksi durumda materyalizmimiz a priori materyalizm olur ki bunun idealizmden hiçbir farkı yoktur. Francis Crick’in vitalizm için söylediğini biz de idealizme uyarlayabiliriz: kesin bilgi idealizmin düşmanıdır. Ve kesin bilgiye birden çok bakış açısıyla birden çok veriyi tartarak ulaşılabilir. Diyalektik materyalizmin hiç eskimeyen bir ilkesi varsa o da bu somut bütüncülüğüdür.
