Tıp Alanındaki Araştırmalarda İnsan Hakları İhlalleri ve
Bilim Tarihinden Örnekler
Zuhal Okuyan
Tıp Doktoru, Halk Sağlığı Uzmanı, İzmir
Bilim Tarihinden Örnekler
Zuhal Okuyan
Tıp Doktoru, Halk Sağlığı Uzmanı, İzmir
Bu çalışmada tıp alanında yapılan ve insanlık tarihine birer kara sayfa olarak geçmiş bilimsel araştırmalar konu edilecektir. Antropometrik ölçümlerden öjeniye, toplu yaşanan yerlerde yapılan deneylerden günümüzdeki ilaç araştırmalarına kadar ırkçılığın ve kâr hırsının sınır tanımadığı, insan haklarını ihlal eden bu türden araştırmalar sadece savaş dönemlerine ve nazi tıbbına sınırlı olmayıp akademinin içinde her an gerçekleşebilmekte, suç ortakları sadece akademik yükseltme ve yayın sayısını arttırmak isteyen sözde bilim insanları olabilmektedir. Tarihin bilinen en uzun sürmüş epidemiyolojik araştırması olan Tuskegee araştırması, CIA için yapılan bazı psikolojik deneyler, İzlanda halkının genetik patentinin satılması gibi çarpıcı çalışmalar ya doğrudan devlet eliyle ya da dünyada bilimsel otorite kurmuş ünlü üniversitelerin aracılığı ile gerçekleşmiş araştırmalara örnektir. İnsan hakları ihlallerine neden olmuş bilimsel çalışmaların verilerinin kullanılması konusu da ayrı bir tartışma odağı yaratmaktadır. Bilim tarihinin birer utanç belgesi niteliğinde olan bazı araştırmalarda kimi zaman süreç deneklere işkence yapmaya ve ölümlerine neden olmaya kadar vardığından bu tip deneylerin sonuçlarını kullanmanın ahlaki olup olmadığı da tartışılmaktadır. Günümüzde akademik tıp çevrelerinde bilimin kimin için yapıldığı ve araştırmalara finans sağlayan odakların asıl amaçlarının ne olduğu fazla sorgulanmadığından özellikle çok merkezli yapılan çalışmaların izlenmeye alınması ve gerekirse deşifre edilmesi, işin özüne değinmeyen kısır etik tartışmalara göre daha anlamlı görünmektedir. Bunun için de örgütlü bağımsız izleme komiteleri oluşabilmelidir.
